Nörobilim araştırmaları, beynimizin yeni deneyimlere karşı doğal bir tehdit algısı geliştirdiğini gösteriyor. Bilinmeyen, risk ve belirsizlik içeren her durum, beynin “savaş ya da kaç” tepkisini tetikleyerek stres hormonu kortizol seviyelerini artırıyor. Uzmanlara göre bu tepki, yüz binlerce yıl önce atalarımızın tehlikelerden korunmasına yarıyordu. Ancak modern dünyada vahşi bir hayvanla karşılaşmasak da, beyin belirsizliği hala ‘tehdit’ kategorisine sokuyor. Bu da insanın konfor alanında kalmasını biyolojik olarak daha çekici hale getiriyor. Ancak aynı zamanda, sürekli aynı rutinde yaşamak, öğrenme ve gelişimi durduruyor.
[Fotoğraf: Getty]
Uluslararası çalışmalar ne söylüyor?
1908’de tanımlanan Yerkes-Dodson Yasası, çok düşük veya çok yüksek stres seviyelerinin performansı olumsuz etkilediğini, orta düzeyde bir stresin ise verimliliği artırdığını belirtir. Bu nedenle konfor alanının dışına çıkmak, beyni “hafif uyarılma” düzeyine getirerek öğrenmeye ve gelişime elverişli bir zemin oluşturabilir.
2014 yılında Avrupa çapında yapılan bir araştırmada, katılımcıların %70’ten fazlasının yeniliklere ya da büyük değişimlere temkinli yaklaştığı saptandı. Bu, beynin doğal koruma kalkanının ne kadar güçlü olduğunu gözler önüne seriyor.
2019’da Journal of Personality and Social Psychology dergisinde yayımlanan bir meta-analiz, konfor alanı dışına düzenli biçimde çıkan bireylerin altı ay içinde öz-güvenlerinde %25 ila %30 arasında artış yaşadığını belirtiyor.
2020 yılında Nature Neuroscience dergisinde yayımlanan bir makale ise yeni ve beklenmedik deneyimlere açık olan kişilerin beyinlerindeki ‘ödül’ ve ‘öğrenme’ merkezleri (özellikle ventral striatum) arasında daha güçlü sinirsel bağlantılar oluştuğunu gösteriyor.
Stanford Üniversitesi’nde gerçekleştirilen bir dizi çalışma, “büyüme odaklı düşünce yapısını” (growth mindset) benimseyen kişilerin konfor alanının ötesine geçmekte daha az zorlandığını ve uzun vadede daha başarılı olduklarını doğruluyor.
Konfor alanı bize neler kaybettiriyor?
Konfor alanı tamamen olumsuz da görülmemeli. Uzmanlar, kısa molalarla “rahat” bölgede kalmanın zihni dinlendirdiğini ve stresi azalttığını belirtiyor. Ancak buraya uzun süre hapsolmak, ister istemez kişiyi durağanlığa itiyor. Çalışmalar konfor alanında kalmanın eksilerinin artılarından daha çok olduğunu gösteriyor.
Sınırlı öğrenme ve gelişim: Sürekli benzer alışkanlıkları tekrar etmek, yeni becerilerin kazanılmasını engeller.
Zayıf özgüven: Zorlayıcı durumlarla karşılaşmadıkça “Bunu da başarabilirim” duygusu geliştirilemez.
Kaçırılan fırsatlar: Yeni iş, farklı bir sosyal çevre veya bambaşka bir proje… Konfor alanı dışına çıkmayan kişi, potansiyelini ortaya koyabileceği pek çok fırsatı da görmezden gelebilir.
[Fotoğraf: Getty]
Zihni yeniliğe alıştırmanın yolları neler?
Beynimiz başlangıçta direnç gösterse de, bu direnci kırmak küçük adımlarla ve doğru stratejilerle mümkün.
Hedefleri bölümlere ayırın: Geniş çaplı bir projeye girişmek göz korkutucu olabilir. Bu projeyi daha küçük ve net hedeflere bölmek, motivasyonu artırır.
Destek ağınızı kullanın: Aile ve arkadaşlarla hedeflerinizi paylaşmak, “ya hata yaparsam?” endişesini hafifletir. Sosyal destek, beyin için de rahatlatıcı bir sinyaldir.
Başarısızlığı öğrenme fırsatı olarak görün: Bilimsel veriler, hata yapmanın beyin için güçlü bir geri bildirim mekanizması olduğunu söylüyor. Hatalar, öğrenmeyi kalıcı kılar.
Yeni ve farklı deneyimlere zaman ayırın: Haftada en az bir kez rutininizin dışına çıkacak küçük bir etkinlik veya alışkanlık eklemek, beyninizin belirsizliğe karşı direncini kademeli olarak azaltır.
Beynimiz elbette güvende kalmayı seviyor; ancak konfor alanının dışında oluşan “hafif stres”, hem zihinsel hem de duygusal açıdan gelişimin önünü açıyor. Bugün aldığınız küçük bir risk, yarın daha büyük fırsatların kapısını aralayabilir. Yanıt, “Ya hata yaparsam?” sorusunda değil, çoğu zaman “Neden denemiyorum?” sorusunun cevabında gizli.
